Zaanse losse ploegen, een belangrijk boek
Het boek ‘De Zaanse Losse Ploegen’ van Hans Boot verdient een mooi plekje in de bibliotheek van elke geïnteresseerde in de geschiedenis van de arbeid en in het bijzonder van de losse arbeid. Zoals er neer wordt gekeken op de ‘losse arbeid’ zo weinig is er over geschreven en Hans Boot verdient een grote pluim dat hij hieraan begonnen is en het tot een goed einde heeft gebracht.
Gaat het in de Zaanstreek over de losse arbeid dan wordt al snel de naam ‘Kappie’ genoemd, één der bekendste losse ploegen. Schrijver Boot kijkt ook naar de geschiedenis en naar de vele vormen van losse arbeid.
We kennen de Zaadsjouwers uit het boek van Cor Bruijn, maar er waren ook jaarlijks grote groepen losse arbeiders die van buiten hier kwamen op zoek naar werk; denk aan de Trekarbeid, Hannekemaaiers, de Polderjongens die aan kanalen werkten.
Vanuit zijn vakbondswerk kent de schrijver ook de nadelen van het losse werk; geen CAO en hij sluit daar de ogen niet voor. De rechtsongelijkheid, ook waar het de vroege vakbondsgeschiedenis betreft. Er was vanuit die hoek maar weinig erkenning voor dit werk. In latere jaren kon de vakbond erop rekenen dat de losse arbeiders bij conflicten zich solidair verklaarden en niet als stakingbrekers gingen werken.
Hans Boot laat in dit boek velen aan het woord die onder balen hebben gelopen.
‘Ik vond het prachtig, dat buitenwerk. Kappie was voor het vrije leven, los van een baas, in dienst van mezelf. Je kwam overal, was zelfstandig en ik kon een beetje blijven boeren op m’n eigen land. Het was een avontuurlijk bestaan. Geen vastigheid, daar kies je voor’. Ze genoten van de vrijheid, van de goeie verdiensten. Er was geen goed betaalde kantoorbaan die daar tegenop kon.
Net als de losse arbeid bestaat dit boek uit losse afleveringen. De artikelen werden ooit geschreven voor het Webzine Solidariteit en zijn nu gebundeld en aangevuld met enkele elders verschenen artikelen. Het verhaal vertelt over de geschiedenis van de losse arbeid en laat de mensen aan het woord die in de losse arbeid werkten. Daarom is het boek belangrijk als geschiedschrijving, want die kans is met het verdwijnen van de losse arbeid in deze vorm voorgoed geschiedenis.
Foto’s: Rijksmuseum, gemeentearchief Zaanstad
Bij de uitreiking van de Bredenhofprijs 2023 kreeg Hans Boot, schrijver van dit boek, een eervolle vermelding. Lees hieronder het jury rapport:
Juryrapport
De aanleiding voor dit onderzoek was zijn eerder promotieonderzoek naar de losse
havenarbeid in de Amsterdamse havens. Dat vond zijn neerslag in zijn dissertatie uit 2011 Neergang en terugkeer van losse havenarbeid. Tijdens dat onderzoek kwam hij ook de mannen van ‘Kappie’ tegen, een organisatie van losse arbeiders in Zaandam. Dat gegeven maakte hem nieuwsgierig naar hun geschiedenis en achtergronden, omdat er nog nauwelijks iets over was vastgelegd.
In zijn onderzoek volgde Hans twee sporen. Hij interviewde voormalige Zaandamse ‘Kappies’ en ‘voorlieden’ en leden van de andere losse ploegen in de Zaanstreek, wat een interessant totaalbeeld geeft van een fysiek zwaar beroep van vrije jongens waar veel solidariteit heerste. Daarnaast onderzoekt hij de historische wortels van het verschijnsel losse arbeid en gaat hij op zoek naar parallellen in de tijd en elders in het land met de Zaanse losse ploegen.
Hij biedt een boeiend inzicht in een voor de meeste lezers onbekende wereld met veel historische terugblikken en vergelijkingen met verdwenen beroepen als koren-, turf-, tonnen– en zakkendragers, poldergasten, trekarbeiders en bootwerkers.
Je leest over de functie van gildes en waarom de Zaanstreek geen gildes kende, over het eigen vocabulaire van de ‘jongens’. De uitgave is voorzien van een flink aantal sprekende illustraties.
Het bijzondere van dit boek is dat de auteur een onderwerp uitdiept, waar weinig onderzoek naar gedaan is en waar nog niet eerder over gepubliceerd is. De inhoudelijke kwaliteit en argumentatiekracht is hoog. De jury is wel van mening dat de redactie en vormgeving niet gericht is op het aanspreken van een breed publiek. Dat is overigens ook niet de bedoeling van de auteur geweest.
Foto’s: Rijksmuseum, gemeentearchief Zaanstad.
