De Houtwerker
In de gemeenteraad werd er onlangs gesproken over kunst die uit de openbare ruimte verdwenen was. Die kunst zou terug moeten komen vond men. Als er één beeld is geweest dat een onwaarschijnlijke comeback heeft gemaakt is het wel De Houtwerker van Slavomir Miletić geweest. De Houtwerker “ies goed bield”, zei Miletić. Daar had de maker wel gelijk in, maar dat gelijk kreeg hij niet direct nadat hij het beeld had gemaakt, dat duurde nog een tiental jaren.
De Joegoslavische kunstenaar Slavomir Miletić woonde in 1962 nog in Amsterdam en werkte uit geldnood als arbeider bij Honig in Zaandam. Daar bleven zijn artistieke ambities niet onopgemerkt. Zowel collega’s als directie zagen in dat deze man tot bijzondere dingen in staat was.
Dit resulteerde in een artikel in de krant waardoor Miletić’s leven een andere draai nam. De directeur van Honig las het bericht en besloot zijn werknemer een opdracht te geven voor een beeld. Het werd ‘De Stouwer’; een arbeider die een last op z’n plek duwt.
Door dit initiatief raakten bestuurders van de gemeente Zaandam ook bekend met de beeldhouwer en uiteindelijk komt het tot een opdracht voor de kunstenaar. De opdracht was een beeld te maken ter ere van de werkers in de houtindustrie. De beoogde plek zou naast de Beatrixbrug zijn.
Het beeld zou een ode aan de Zaanse houtwerker zou moeten worden, de mannen die de houtboten losten, de balken tot vlotten maakten om ze naar de zagerijen in het Westzijderveld te slepen.
Op deze uitsnede van een foto is een balkenvlotter te zien. Mannen die van de losse balken vlotten maakten. Daarnaast het beeld De Houtwerker. Mogelijk heeft de houding van deze man Miletić de inspiratie voor het beeld gegeven.
De beeldhouwer en zijn gezin kregen een woning toegewezen op Rustenburg 107 en een werkplaats nabij de gasfabriek.
Het beeld kreeg een hoogte van vier meter. De tot stand koming van het beeld ging met vele tegenslagen gepaard. De modellen van gips hielden het niet en stortten in elkaar.
De beoordeling van de gemeente, in eerste instantie door gemeente architect Bakker, was negatief. Het was technisch niet goed, het was artistiek niet goed. Voor een deskundig oordeel in deze zaak werd een (geheime) commissie ingesteld om het beeld te beoordelen.
Een contra-expertise liet zien dat er technisch gezien geen problemen met het zes ton zware betonnen beeld waren. Over de artistieke kwaliteit liet o.a. Willem Sandberg, oud-directeur van het Stedelijk Museum Amsterdam, zich positief uit.
Per brief werd Miletić op de hoogte gesteld van het besluit en werd er tevens een afrekening meegestuurd en na aftrek van gemaakte kosten bleef er voor de kunstenaar van de aan hem toegekende zesduizend gulden f 2.721,92 over. Omdat Miletić dat als een afkoop beschouwde raakte hij dat geld niet aan. En omdat het beeld bij vele Zaankanters goed in de smaak viel, kreeg de geplaagde kunstenaar en zijn gezin van alle kanten hulp en ondersteuning.
Vanuit de burgerij zijn nog vele pogingen ondernomen om geld in te zamelen zodat het beeld toch in Zaandam geplaatst kon worden, maar die hadden onvoldoende succes.
En toen begon een lange reis van De Houtwerker. Miletić verkocht in 1971 zijn beeld aan kooplieden van het Amsterdamse Waterlooplein voor 25 cent. Het heeft vele jaren op het plein gestaan.
In de jaren daarna bleef het beeld aandacht houden van Zaankanters o.a. via de stichting ‘Vrienden De Houtwerker’. Ze kregen steun van Ruud Vreeman die bij zijn aantreden als burgemeester in 1997 verklaarde er alles aan te zullen doen om de Houtwerker een plek in Zaandam te geven.
En in 2004, vlak na zijn afscheid als burgemeester kon Vreeman, met Slavomir Miletić, het in brons gegoten beeld aan de Houthavenkade onthullen.
De Houtwerker, zoals Miletić het ooit uitdrukte, “ies goed bield”, en dat is het ook, en eindelijk op de plek langs de haven waar ooit het hout door vele handen werd verwerkt.
Foto’s: Gemeenteaarchief Zaanstad, Stadsarchief Amsterdam, P. Marcuse, Theo Verhoeff, Buitenbeeldinbeeld
