De Eerste Zaan­lijn

Er zijn twee bruggen over het Noordzeekanaal geweest; twee Hem­bruggen. De eerste werd in 1887 gelijk­ti­jdig met de spoor­lijn tussen Zaan­dam en Ams­ter­dam in gebruik genomen. Deze Hem­brug en dus ook de spoor­lijn, had een ander tra­ject dat meer naar het oosten lag dan de lat­ere Hem­brug die in 1907 in gebruik werd genomen.

Het eerste tra­ject van de Zaan­lijn richt­ing Ams­ter­dam liep vanaf het sta­tion Zaan­dam richt­ing Haven­bu­urt. Dan over de brug die over het water ligt dat van de Voorzaan naar de Schi­ethaven loopt en verder achter de huizen van de Haven­straat richt­ing het Noordzeekanaal. Van die lijn zijn aan­wi­jzin­gen te vin­den op foto’s en op kaarten.

Op deze kaart uit 1922 zijn beide spoor­ba­nen nog goed te zien. De baan van de 1e Zaan­lijn, de meest rechtse, werd nog tot in de jaren ’50 gebruikt voor de bevoor­rad­ing van de Artillerie Inrichting.

De andere spoor­lijn, links, deed dienst tot de aan­leg van de Hem­spoor­tun­nel, in gebruik genomen in 1983. Dat betek­ende ook het einde wat ooit de groot­ste spoor­brug van Europa was: De Hem­brug. Van de twee spoor­li­j­nen rest nog een heel klein stukje bij wat men ‘De Coupure’ noemt. (Een onder­brek­ing in een waterk­er­ing voor de door­voer van een weg of spoorweg.)

De Coupure

Om bij de Artillerie Inricht­ing te komen moest de Provin­cialeweg wor­den overgesto­ken en het ver­keer werd dan door sein­mensen met vlaggen gewaarschuwd en stil gezet tot de Loco­motief met aan­hang voor­bij was.

Dit is bedoelde kruis­ing. Linkson­der is nog een hek te zien waarmee de spoor­lijn werd afges­loten. Het is meer sym­bol­isch, want iedereen kon er omheen.

Rechts­boven in de foto is de plek waar nu nog een deel van deze oude lijn ligt, zoals op de foto onder te zien is.

Op de foto hier­boven is restant van de spoorweg-​oversteek mooi te zien en ook nog een stukje van de spoor­baan. Alles, behalve dat kleine stukje rail, is nu geëgaliseerd.

Onder: Hier wordt duidelijk gew­erkt aan het afbreken en weghalen van het laat­ste stukje rail op de coupure.

Nu is er door Peter de Vries, oprichter van het Hem­brug Museum, jaren gele­den een ver­zoek inge­di­end bij de gemeente om een infor­matiebord te plaat­sen bij het laat­ste restant van deze spoor­lijn. Dat ligt vlak voor de snack­bar aan het begin van de Haven­straat. Op dat ver­zoek heeft Peter de Vries nooit iets geho­ord ook niet nadat hij er nog eens over heeft gebeld.

Regel­matig verd­wi­j­nen er stuk­jes geschiede­nis uit Zaan­dam, waar je dan alleen nog bij toe­val eens aan wordt herin­nerd. Een bor­dje met een kaartje, op een redelijk for­maat en weerbestendig zou al heel wat helpen. Verder is er niets meer dat aan de eerste Zaan­lijn herinnert.

Ook aardig om te lezen zijn de herin­ner­in­gen uit de Haven­bu­urt die ook over deze verd­we­nen spoor­lijn gaan.

Foto’s: Gemeen­tearchief Zaanstad, Artillerie Inrichtin­gen Hembrug.

In samenwerking met Peter de Vries. Dit stuk verscheen oorspronkelijk op De Zuidkanter.