Op 5 mei 1925 was het veertig jaar geleden dat Cricket-Club “Albion” werd opgericht. Dat feit werd met een aantal feestelijkheden opgeluisterd. Op zaterdag 2 mei was er ’s middags een receptie in het Wapen van Amsterdam en ’s avonds in Hotel Americain in Amsterdam een diner-dansant. Op zondag 10 mei en de week erna op 17 mei waren er Feestwedstrijden met na afloop voor de deelnemers een gemeenschappelijke lunch.

“Ik heb gezocht naar een vlotters-laars, maar niet te vinden via Google. Ze hadden gereedschap, een lange en een korte pikhaak. En ze liepen op vlotterslaarzen, mijn vader had ze. Leren laarzen met dikke houten zolen en daar kon je ook nog ‘scherp’ onder zetten, dan gleed je niet uit. En arme donders die dat niet konden betalen namen klompen met bandjes er omheen en die sloegen dan spijkers scheef in de zoo van die klomp, dan had je ook ‘scherp’”.

De film ‘Bouwers van de toekomst’ die in 1959 in opdracht van het bestuur van de Ambachtschool P.W. Jedelooschool werd gemaakt, is terecht. De film werd in 1960 aan de leerlingen vertoond tijdens het jubileum van de school. Jarenlang was de film onvindbaar. Tijdens mijn zoektocht naar informatie over de Ambachtschool vroegen oud-leerlingen ernaar want ze hadden de film tenslotte gezien. Uiteindelijk werd met behulp van een advertentie in de krant de film bij mevr.

Al jaren wordt er gesproken over een tram-, en nu over een metroverbinding, van Amsterdam naar de Zaanstreek. Juist dezer dagen heeft het nieuwe Provinciale bestuur aangegeven plannen in die richting te hebben en nu met de woningbouw in Amsterdam-Noord wordt het misschien mogelijk de lijn door te trekken via de Achtersluispolder waar ook woningen in de planning staan. Nieuw is het niet, want in de 19e eeuw werd er al gesproken over het doortrekken van het tramnet naar Zaandam.

Van de combinatie Napoleon en Zaandam zijn wel wat dingen bekend; dat hij hier was ‘Sans Pareil’ zou hij hebben geroepen. Dat hij Oost- en Westzaandam heeft samengevoegd tot Zaandam. Maar ook dat hij voortdurend oorlog voerde en daarvoor soldaten nodig had. Ik heb een lijst met namen van jongens die toen werden opgeroepen in een bestand gezet. Het gaat over de jaren 1810-1813. Lees meer over Napoleon, Zaandam en de conscriptie

Rustenburg waar de schoenmakerij was op nummer 71. De familie Pfann zit al bijna 100 jaar in het schoenenvak. Hier een kleine geschiedenis van de mensen en de plaatsen. ‘Pfann is de man voor uw schoenreparaties’, staat te lezen in advertenties die in de dagbladen verschijnen. Het bedrijf is in 1921 begonnen als schoenmakerij in de Golofkinstraat waar grootvader Jan Hendrik Pfann (1892-1968) de eerste stappen zette voor wat later een bedrijf met vele vestigingen zou worden.

De winkel van Koene op het Rustenburg in Zaandam was een fenomeen. Je kon er van alles kopen van sponzen, feestneuzen tot rotan meubilair. Dat is nu allemaal geschiedenis en het verhaal er achter kunt u hier lezen. Lees meer over de winkel van Koene.

Wie kent Berend niet, Berend van de haven? Hij heeft zoveel gedaan in de Havenbuurt, in het jeugdwerk, bij voetbalverenigingen. Misschien kent u hem als voetballer bij ZFC of als kassier bij afdeling Bevolking. Maar Berend is vooral bekend als kruidenier in de Sundsvalstraat op de Haven. Met 97 jaar is hij nog kien van geest en kan heerlijk vertellen. Lees meer over Berend op Historisch Zaandam

1918 was een roerig jaar en november was een roerige maand. Hoewel Nederland neutraal was gebleven had de grote oorlog ook hier diepe sporen getrokken in de samenleving. De Eerste Wereldoorlog liep op z’n eind en vooral aan socialistische kant dacht men in vele oorlogvoerende landen dat de macht overgenomen kon worden. De revolutie in Rusland was de inspiratiebron. In oktober waren de soldaten in legerplaats De Harskamp in opstand gekomen tegen de slechte economische omstandigheden; ze stichten brand en schoten met scherp.

Zoals gewoonlijk gedurende de laatste jaren, maar nu in veel erger mate, is de St. Maarten, het typisch aardige kinderfeest, verlopen in een ergerlijke herriemakerij en het uitvoeren van allerlei baldadigheden en straatschenderij op grote schaal. Dit was 1918. De krant van 12 november 1918 schrijft: ‘Zolang de winkels op de Ged. Gracht geopend waren bleef het nog bij het afsteken en gevaarlijk wegwerpen van rotjes, voetzoekers en donderbussen. Beschermd door de duisternis werd uit alle hoeken en gaten alles wat maar brandbaar was naar de Ged.

In maart 1917 komt B&W met het voorstel om een Centrale Keuken als gemeentelijk bedrijf op te richten waar ingezetenen tegen een billijke prijs van goed voedsel kunnen worden voorzien. Het heeft natuurlijk te maken met de slechte voedselsituatie als gevolg van de oorlog. Door de levensmiddelencommissie is onderzoek gedaan. In de vergadering van de gemeenteraad van 4 september doet dhr. Duijs het voorstel om een krediet van f 50.000,– te verstrekken voor de bouw van een Centrale Keuken.

De geschiedenisafdeling van de NTR, bekend van het programma Andere Tijden en historische televisieseries over onder meer de Gouden Eeuw, de jaren zestig en recent de Tachtigjarige Oorlog, is op dit moment bezig met een nieuwe serie over de Jaren Vijftig. Die bestaat uit vier afleveringen die, elk op een andere plek in Nederland, enkele aspecten van dit decennium belichten. Een aflevering speelt zich af in de Zaanstreek, met aandacht voor de Koude Oorlog, de invloed van Amerika, de groei van de consumptie en vernieuwingen in het huishouden.

Na jarenlang onderzoek en verzamelen lijkt het er nu echt van te komen: een boek over de Zaanse popgeschiedenis. Rob Hendriks is al jaren bezig met zijn onderzoek naar de Zaanse Popgeschiedenis. Veel staat inmiddels op zijn website: www.zaanspophistorie.nl. Als je liefhebber bent of zelf actief bent geweest in een bandje ga dat dan bekijken. Dizzy Man’s Band Het is altijd een wens geweest van dat er meer gegevens beschikbaar zouden komen in de vorm van plakboeken, foto’s en verhalen over die boeiende muziekperiode.

Verleden Zaandam In deze tentoonstelling laat de vereniging Historisch Zaandam een klein deel van het veelzijdige verleden van Zaandam zien. Waar werkte men? Hoe woonden de mensen? Wat deden de mensen in hun vrije tijd? Scheepvaart en industrie speelden een belangrijke rol in het leven van zowel deftige families als arbeidersgezinnen. Werkomstandigheden verbeterden en er ontstond meer tijd voor amusement. Wat zie je hier na al die jaren nog van terug?

Zijn volledige naam is Hermanus Jacobus Maria, dat laatste omdat hij in mei is geboren; mei is de maand van Maria. “Een echt katholiek gezin”, zegt Herman Oomen, “we waren met negen kinderen thuis”. Hij is geboren op 26 mei 1946 in Schiedam. Ging naar de St. Henricusschool en begon daarna aan de MULO, maar dat klikte niet zodat hij overstapte naar de Technische school. Maar daar bleek dat hij niet voor de techniek in de wieg gelegd was.

Cor Visser is geboren op 21 februari 1935 Lagere school deed hij op de Parkstraatschool, alles van de Bullekerk tot en met het Blauwepad, liep daar op school. Ook van de Frans Halsstraat tot het Mallegat. Maar van de schildersbuurt was er geen één. Die gingen naar school 9 in de Stationsstraat, het was een openbare school, maar was voor de gegoede burgerij. Er was toen nog standsverschil, zijn vader, deed altijd hand aan de pet als hij iemand tegenkwam van de gegoede burgerij.

Remmet werd geboren op 11 oktober 1930 in de Anna Paulownastraat 13 in Zaandam. Een door zijn vader, ook Remmet, ontworpen geboortekaartje is daar het bewijs van. Vader Ouwejan was een kunstzinnig man en het kaartje is daar slechts een klein voorbeeld van. Maar zijn dagelijks brood verdiende hij als medewerker van de Handels Vereniging Amsterdam; een kantoorbaan. Hij tekende als geen ander en heeft het beeld van de Zaanstreek in zijn vele tekeningen voor het nageslacht bewaard.

Jan Boon is op 11 maart 1941 in Wormerveer geboren in de Javastraat op nummer 3; een gladoor dus. De Javastraat bij velen bekend van snackbar Java op de hoek en van bioscoop Corso over de Wandelweg. Hij ging op school in de Goudastraat. Tot z’n negende jaar want toen verhuisde het gezin naar Schiermonnikoog in de Waddenbuurt in Zaandam. Zijn lagere school vervolgde hij op de Rembrandtschool die in de buurt van de Gasfabriek stond.

Het Czaar Peterhuisje trekt altijd veel Russen. Het is toch een bijzonderheid dat zo’n groot man in zo’n klein huisje heeft gewoond. Ik vond, zoals zo vaak bij toeval, een filmpje waarin te zien is hoe de componist Igor Stravinsky net het huisje op ‘t Krimp verlaat. De Krimpsloot was nog niet gedempt. Stravinsky is de componist van ‘Le sacre du printemps’ dat bij de premiere in 1913 in Parijs letterlijk nogal wat stof deed opwaaien.

Een verhaal in twee delen over de molen De Boendermaker, de houthandel en de plek waar de woonwijk ligt. Deel 2 – Houthandel Verweij Dirk Jacobus Verweij begon op 1 mei 1876 aan de Noordermarkt in Amsterdam een houthandel. Enige jaren later had hij loodsen aan de Egelantiersgracht en de Lijnbaansgracht, zodat we mogen aannemen dat de zaken voor de wind gingen. Zijn klantenkring bestond veelal uit Amsterdamse timmerlieden en aannemers, doch ook vervoerde hij helemaal naar Groningen en Zwolle.

James Higson was een Engelse fotograaf uit Manchester die in 1904 een reis door Nederland maakte en ook Zaandam aandeed. Hij fotografeerde in verschillende plaatsen, zoals Scheveningen, Rotterdam, Amsterdam waar hij vooral mensen op de korrel nam. Hij schijnt bekend te zijn om zijn foto’s van kleine groepjes mensen. Higson deed ook Zaandam aan waar hij vooral interesse toonde voor de schepen in de haven die toen nog tegen de Dam aanlag.

Een verhaal in twee delen over de molen De Boendermaker, de houthandel en de plek waar de woonwijk ligt. De Boendermaker – Deel 1 – van de Stadt In 1794 stonden er in dit gebied 4 molens, zoals een tekening van Oost- Zaandam van Jacob van Oostwoud en Jan van Heteren, welke in dat jaar getekend is weergeeft. Vanaf de Zuiddijk langs het Sluispad stond de Stuurman (1), 1889 gesloopt, op de plaats waar de v/m Exter Aromafabriek ( nu buurthuis de Exter) stond.

De Koeienbrug in een winter, dat komt misschien nooit meer. De brug over de Gouw aan de oostkant van Zaandam, is waarschijnlijk ooit gebouwd om, voor de molenaar, toegang te verschaffen naar de molen Koning William1 in het Oostzijderveld. Een straat in de Rosmolenwijk is naar de molen vernoemd. Al in de jaren ’20 van de vorige eeuw was de koeienbrug de toegang tot de volkstuinen aan de overkant van de Gouw.

Geboren 12.06.1940. Hoe ik op de Ambachtsschool terecht kwam? Je werd opgegeven door de meester van de Lagere School. Wat wil je, wil je naar de Ambachtsschool? M’n vader en moeder wisten het ook niet; die waren eendenboeren hier in Oostzaan. Mijn vader had toen nog 2000 eenden. Die eieren gingen allemaal naar Hille, de beschuitfabriek. De kippeneieren gingen allemaal naar de bakkers in Amsterdam. Mijn ouders wisten echt niet of ik naar de Ambachtsschool of naar een andere opleiding moest.

In 2017 was het 100 jaar geleden dat de eerste Ambachtsschool van start ging. Dit artikel heeft als basis gediend voor de serie artikelen die in het Dagblad voor de Zaanstreek zijn verschenen. Na de Franse periode verkeerde de economie in Nederland zich in een zeer slechte staat, maar rond 1850 trok de economie weer aan en nam de vraag naar geschoolde arbeiders toe. Een particuliere ambachtsschool verzorgde sinds 1865 opleidingen tot smid, timmerman, meubelmaker, huisschilder, bankwerker, instrumentmaker, elektricien.

Scheepswerf ‘Het Veld’ was een onderneming van Gebrs. Dekker & Swartsenburg en lag in het Westzijderveld. Gerrit Swartsenburg had nog enkele foto’s van dit werfje waar Holland Kruisers werden gebouwd, stalen kruisers. De schepen waren 9.80 mrt. lang en 2.80 mtr. breed. Gerrit Swartsenburg was niet de medefirmant in de firma, dat was een neef van zijn vader.

Gerrit is geboren op 01.09.1925 in Durgerdam waar vader, oom en grootvader vissers waren op de Zuiderzee. Ze hadden een eigen houten botter. Durgerdam was vroeger voor een deel een boerendorp en het grootste deel was vissersdorp. De haven lag vol met botters zoals je nu alleen nog in Volendam ziet. Zijn vader en opa gingen zondagnacht na twaalf uur, ze waren Hervormd, aan boord en ze kwamen de zaterdag erop weer thuis.

Ben Ali Libi was een humoristische goochelact in de jaren ’20 en ’30 van de vorige eeuw van Michel Velleman. Velleman was op 5 januari 1895 geboren in Groningen en werd op 2 juli 1943, met vrouw en kind vermoord in Sobibor. Hij zou één van de vele slachtoffers zijn gebleven als schrijver/dichter Willem Wilmink niet zo’n ontroerend gedicht over hem had geschreven. En.. als dat gedicht niet zo’n bekendheid had gekregen door de voordracht van acteur Joost Prinsen.

Rob heeft 40 jaar bij de PTT gewerkt. Na z’n diensttijd is hij daar begonnen. Eigenlijk op aandringen van zijn vader maar hij kijkt terug op een mooie tijd. Gelukkig dat hij dat kan zeggen want geen mens zal ooit nog zoveel jaar bij een baas in dienst zijn. Rob is net terug van zijn reis naar China, provincie Shichuan. Een maand lang met het openbaar vervoer door het land gereisd.

Zo af en toe kom ik in boeken iets tegen dat met de Zaanstreek te maken heeft. Dit keer was het in een boek over John Adam (1735 – 1826), Amerikaans politicus en tweede president van de Verenigde Staten van Amerika, die gedurende een aantal jaren, vanaf 1782, in Nederland verbleef. Zijn doel was om hier steun te zoeken voor de onafhankelijkheidsstrijd van de Amerikanen tegen de Engelsen, vooral om leningen los te krijgen om de strijd te financieren.

Er is natuurlijk altijd post bezorgd, vanaf het moment dat de mensheid kon schrijven zijn er mededelingen over en weer gegaan. Als we het hebben over de postbezorging naar Zaandam was Amsterdam het laatste station voordat de post naar de Zaanstreek kwam. De post werd in Amsterdam verzameld in het kroegje ‘t Turfschip van Breda’ bij de Haringpakkerstoren. Vanaf de Saerdammersteiger aldaar vertrok de boot en stak het Y over. Op het Y, nog een open water met eb en vloed, kon het nog wel eens tekeer gaan en daarvoor waren een aantal bakens geplaatst om zodoende Zaandam te kunnen bereiken; ook bij slecht zicht.

Toen ik het plaatje zag dacht ik nog ‘Gerrit de Jong?’ of een andere Zaanse kunstenaar, maar het bleek van de Amerikaan James McNeill Whistler te zijn. Whistler woonde het grootste deel van zijn leven in Groot Brittanië en bezocht in 1889 Holland. Hij bracht ook een bezoekje aan de Zaanstreek getuige deze ets die in The Library of Congress te vinden is. Ik wil ‘m toch even laten zien.

Jan (Johannes Sixtus Gerhardus) Verkade, geboren in 1868 in Zaandam, was de zoon van Ericus Verkade en Eduarda Thalia Koning. Ericus Verkade was de oprichter van Stoom-Brood en Beschuit-fabriek ‘De Ruyter’.Het gezin van Verkade had zeven kinderen waaronder Jan die als schilder bekend werd en Eduard die toneelspeler werd. Jan groeide op in een artistieke omgeving, vader schilderde en in moeder’s familie kwamen enkele bekende schilders voor. Jan zijn broers Ericus, Arnold en Anton kozen voor het bedrijf vader Verkade.

In vroeger tijden had de kerk een grote invloed op het onderwijs. Het was vooral de bedoeling dat het volk de bijbel kon lezen. Aan de onderwijzers, vaak gecombineerd met de taak van voorzanger in de kerk, werden dan ook eis gesteld van kennis van de schrift en een ordentelijke leefwijze. Na het zelfstandig worden van de Republiek namen de overheden het heft in handen. In de steden en dorpen moest een school haar onderwijzers voor goedkeuring voordragen aan de stedelijke overheid.

Dit jaar is het 100 jaar geleden dat het tijdschrift De Stijl werd gelanceerd. De Stijl is een kunstbeweging uit de jaren ’20 van de vorige eeuw. In 1920 moest Cornelis Bruynzeel Sr., vanwege een brand, een nieuwe fabriek laten bouwen en de plaats van vestiging werd Zaandam. De architect die hij voor dit werk koos was Jan Wils, één van de grondleggers van De Stijl. Daarover gaat dit stuk.

Voor een leek is het niet makkelijk om specifieke bouwstijlen uit de periode na de Eerste Wereldoorlog uit elkaar te houden, want er waren er vele. Je had De Amsterdamse School, Het Nieuwe Bouwen, Het Functionalisme, De Nieuwe Zakelijkheid, Internationale Stijl om er maar een paar te noemen. Toch hebben we gezocht naar enkele gebouwen die in de periode gebouwd zijn en wat van de kenmerken hebben. Volgens kenners is er een verwantschap met de Amsterdamse school, maar het gebruik van ornamenten en versieringen past niet bij De Stijl waar men de eenvoud en zuiverheid hoog in het vaandel had staan.

Het fabrieksmerk/vignet/logo van de firma Bruynzeel verbeeldt een Arend, het symbool voor de Rotterdamse molen‘De Arend’ en de stoomtimmerfabriek ‘De Arend’. De laatste opgericht in 1897 door Cornelis Bruynzeel sr. Het symbool van de arend is de firma Bruynzeel altijd blijven voeren. Er zijn een aantal uitvoeringen bekend en hiermee is mooi te zien hoe een logo zich aan de tijd aanpast. De naam Bruynzeel kent twee varianten. In de beginfase was het Bruijnzeel (met ij) en dat is later Bruynzeel geworden.

In de tijd dat de firma Bruynzeel, na de brand in hun stoomtimmerfabriek ‘De Arend’ in Rotterdam, zich in Zaandam vestigden, wordt ook melding gemaakt van een woning aan de Pieter Ghijsenlaan. Deze woning, van architect Jan Wils heeft in het begin van de jaren ’20 van de vorige eeuw, een aantal kunstenaars/vormgevers, de kans gegeven kleurontwerpen en meubels voor de woning te maken. Dit alles in opdracht Cornelis Bruynzeel Sr.

Het ontwerp van de fabriek van Bruynzeel in Zaandam door architect Jan Wils is in hoge mate geïnspireerd op het werk van Frank Lloyd Wright. Vilmos Huszár, één van de voormannen van de Stijl-groep zei dat Lloyd Wright de vader van de Stijl-architectuur was. Zijn gebouw voor de Larkin Soap Company in Buffolo, New York uit 1903, zou mede model hebben gestaan voor de vorm die het kantoorpand in Zaandam uiteindelijk kreeg.

Dit jaar is het honderd jaar geleden dat de kunstbeweging De Stijl voor het eerst van zich liet horen met de uitgave van het tijdschrift De Stijl. Cornelis Bruynzeel Sr. (1875–1956) heeft door zijn belangstelling een rol gespeeld in de kunstwereld in het begin van de 20e eeuw. De Stijl is een Nederlandse kunstbeweging, vernoemd naar het in 1917 in Leiden opgerichte tijdschrift De Stijl. De bekendste leden van De Stijl waren Theo van Doesburg, Piet Mondriaan, Vilmos Huszár, Jan Wils en Gerrit Rietveld.

Als u een liefhebber van de radio bent geweest dan kent u het vast wel; het lunchprogramma van de KRO tussen de middag met Ted de Braak en het spelletje ‘Raden Maar’ met Kees Schilperoort. Ted de Braak in de studio met een gast. Het was een luchtig programma dat werd uitgezonden in de aanwezigheid van publiek in de KRO-studio. Ted de Braak ontving wat gasten met wie hij een praatje maakte.

In de huiskamer van Simon Theewis kom je, als liefhebber van boeken, ogen tekort. Veel literatuur, gedichtenbundels, oude Russen, maar ook boeken over architectuur, boeken over kunst. Het is van alles wat en laat een brede interesse zien. Voor die dichtbundels, zegt Simon, moet je af en toe even gaan zitten en de tijd nemen. Kunst Wat de kunst betreft is hij erg geïnteresseerd in de tijd van de Art Deco (Arts Décoratifs)1 de jaren ’20 van de vorige eeuw.

Zo af en toe kom je het wel weer eens tegen ‘ut Zaens’. Als je uit de Zaanstreek komt ‘bekt’ het wel lekker dat ouwe Zaans. Marie Klei schreef voor het Noordhollands dagblad ‘Kleidoifie’, wekelijks een stukje Zaanse taal met wat actualiteit. Laatst sprak ik met mevr. Gulik, zie onder de rubriek mensen, ook een liefhebber van de Zaanse taal. In het Zaans Namen Lexicon van Dick Kerssens zag ik een stukje uit het stuk ‘de Gouden Bruiloft’ van het duo Woudt en Breeuwer.

In september breekt , zoals vele jaren, de kermis weer los. Een week van te voren wordt er opgebouwd en staan de kinderen al met grote ogen te kijken waar ze de week daarop van kunnen genieten. Hier zijn wat foto’s van de kermis in Zaandam door de jaren heen. Een heel eenvoudige attractie heet ‘Stap op een laat je wegen’, een paar foto’s uit 1920. Wat de gein hiervan was ontgaat me een beetje of was het dat de weger een beetje smokkelde met de gewichten.

Er zijn verschillende manier waarop een verkoper z’n waar aan de man kan brengen; reclame maken, langs de deuren gaan. Om de verkoop van Bicowasmachines te stimuleren had Wastora een cabaret in het leven geroepen. Deze cabaretploeg trok door het hele land en verzorgde een prettige avond en na afloop van de voorstelling zorgden verkopers dat de bezoekers niet met lege handen naar huis gingen; maar met een Bicowasmachine. De Gebr.

De Noorderbrug is er niet meer, maar in de herinnering bestaat hij nog wel bij vele Zaankanters. Toen er nog geen bruggen over de Zaan waren, behalve die bij de sluis in Zaandam, werden mensen met een bootje naar de overkant geroeid. Toen de industrie begon toe te nemen kwamen er veren. Later kwam ‘De Hoopbrug’ en wat later kwam er een brug die mensen van het Kalf naar de Koog moest brengen; De Noorderbrug.

Straks gaat iedereen weer op vakantie, maar wij gingen op vacantie (met een c) naar Bakkum, het tentenkamp nabij Castricum. Vanaf m’n vroege jeugd kwamen we daar ’s zomers twee weken. Ik sta op fotoos als heel klein ventje samen met de familie van tante Siema, een zus van m’n moeder. De vacantie begon al thuis als de kist met spullen voor de vakantie werd ingepakt. Deze werd dan met een bodedienst naar Bakkum verstuurd en door ons, als we waren gearriveerd uit een loods opgehaald en naar het huisje gebracht.

Donderdag 15 juni 2017 mocht ik in het Radio 4 programma ‘Passaggio’ van Lex Bohlmeijer Frank Zappa promoten. Passaggio heeft een onderdeel – Grensgangers – waarin de grenzen van muziek worden opgezocht en luisteraars worden verzocht daarvoor geschikte muziek aan te leveren. Naar mijn mening wordt Zappa te weinig gehoord en ik vond dit een mooie gelegenheid om daar wat aan te doen. Lumpy Gravy was één groot werk, 2 plaatkanten op vinyl.

Enige tijd geleden stond in een krant een stuk over de groenteveiling aan de Prins Hendrikkade. Ik heb nog wat foto’s gevonden en wil die graag aan de geschiedenis toevoegen. In 1915 werden tuinders door de regering verplicht om zich aan te sluiten bij een veiling en in de Zaanstreek werd de ‘Veilingvereniging De Zaanstreek’ opgericht. Al eerder waren er veilingen geweest op de Stadswerf, de Hogedam, Burcht, en de Loswal.

In het laatste deel van de achttiende eeuw kwamen de tegenstellingen tussen de aanhangers van stadhouder Willem V, de Oranjegezinden, en zijn tegenstanders, de Patriotten, op een geweldadige wijze aan de oppervlakte, ook in de Zaanse dorpen. Het was een revolutionaire periode die uiteindelijk in een nederlaag van de Patriotten resulteerde. Dat ging niet zonder slag of stoot. Het land verkeerde in een barre toestand. De oorlogen met Engeland hadden de economie grote schade toegebracht.

Tijdens de bezetting, door de Duitsers, werd de productie van koffie noodgedwongen gestaakt. De Duitsers begonnen grondstoffen te vorderen en wat er nog aan voorraad was werd zo snel mogelijk naar de winkels verzonden om inbeslagname te voorkomen. Ook voor de produktie braken moeilijke tijden aan. Toen er geen stookolie meer te krijgen was ging men over op gas voor de ovens. En toen ook de gasaanvoer stopte gebruikte de fabriek cokes, als vanouds.

Maria (Riet) Aagje van Gulik–de Boer is geboren op 31 maart 1926 in de Czaar Peterstraat 52. Haar vader was metselaar en werkte bij Russelman en Hoenderdos op het Rustenburg. Ze was enig kind maar had vier buurmeisjes van de familie Kelder die veel bij haar familie over de vloer kwamen. Haar moeder kon zo lekker koken en bakken. Ze maakte o.a. vlaggenknop in een juspannetje en ze maakte haar eigen boter.

De vooruitgang was niet te stoppen en in 1939 kregen de inwoners van Zaandam de beschikking over een vuilnisemmer. Tot dan toe werd het vuil op allerlei manieren aangeboden, in zakken, in dozen, in wastobbes. Het werd in open wagens opgehaald en bij een beetje wind waaide het alle kanten op. Nu kwam er dan de vuilnisemmer, voor iedereen dezelfde en er kwam een wagen waarin de emmers werden geleegd. Op onderstaande foto worden de emmers aangevoerd door Dirk Stroo en Piet Schepers (op de wagen) van de gemeentereiniging.

De Hoopbrug is vernoemd naar Jacob de Hoop, commissionair in effecten. Jacob de Hoop was in Zaandam geboren als zoon van een doopsgezinde dominee. Toen hij zijn einde voelde naderen liet hij een testament opmaken waarin hij zijn waardepapieren en effecten, met een waarde van f 160.000,– aan de gemeente naliet. Het doel dat hij aan het fonds meegaf was het verzachten van het lot der armen en noodlijdende mensen in de gemeente Zaandam.

Begin jaren ’60 kaart de directeur van de sociale dienst dhr. W. Geerts, de noodzaak aan van een eigen gebouw voor de ouden van dagen, zoals deze groep ouderen dan nog wordt aangeduid. Ook de Algemene Bond van Ouden van Dagen luidt in juni 1960 de noodklok door te stellen dat de tot dan toe gebruikte gelegenheden, zelfs de raadzaal van het gemeentehuis werd hiervoor gebruikt, onvoldoende gelegenheid biedt voor de ontspanning van de bejaarden.

Als je in Zaandam de naam Dirk Prins laat vallen weet iedereen wel dat je het Wijksteunpunt Dirk Prins bedoelt. Maar als je vraagt wie deze Dirk Prins was blijft het antwoord meestal uit. Dirk Nicolaas Prins is geboren op 22 april 1913 als zoon van Nicolaas Prins en Trijntje Groen. Hij woonde op het Papenpad nr. 11, naast de Oud Katholieke Kerk. Vader Nicolaas was wagenmaker. Na zijn schooltijd heeft de jonge Dirk zich nog een tijdje bezig gehouden met de verkoop van fietsen maar hij stapte al snel over naar de Artillerie Inrichting waar hij bij Personeelszaken kwam te werken.

Zaandam, toen nog Oost- en Westzaandam, heeft beroemde bezoekers gehad, de beroemdste is wel Czaar Peter. Maar ook Giacomo Casanova is hier geweest: Casanova was here! In 1758 ondernam Giacomo Girolamo Casanova een reis die hem van Parijs uiteindelijk naar Zaandam zou brengen. Het schijnt dat Casanova, de beroemde verleider, op missie was voor de Franse overheid. Giacomo Girolamo Casanova (Venetië, 2 april 1725 – Dux (Bohemen), 4 juni 1798) was een beroemd 18e-eeuwse avonturier uit Venetië, wiens naam synoniem werd voor vrouwenversierder en die zijn blijvende reputatie vooral dankt aan zijn zeer uitgebreide memoires die, met de nodige academische omzichtigheid, als een 18e-eeuws tijdsdocument kunnen worden gezien.

Cees is een geboren Assendelver, op 6 januari 1935 zag hij aan de Zaandammerweg op de boerderij van zijn vader Jaap Brinkman het levenslicht. Maar er zit een donkere rand aan die dag want zijn moeder overleed aan de heersende roodvonk. Voor een vader en weduwnaar van een gezin van 5 kinderen was deze zesde jongen er net één teveel en kleine Cees werd bij een tante in het gezin opgenomen.

De kaarten die Jacob Oostwoud van Oost-Zaandam en omstreken heeft gemaakt zijn nog steeds van grote waarde voor onderzoekers van de Zaanse geschiedenis. Wie was Jacob Oostwoud? Jacob Govaertsz. Oostwoud werd geboren in 1714 in Hem, een dorp in West-Friesland, grofweg tussen Hoorn en Enkhuizen. Zijn vader was Govaert Maartensz. Oostwoud (1671-1723), zijn moeder was Lysbet Klaas Bood († 1720). Jacob Oostwoud was schoolmeester in Oost-Zaandam, maar is vooral bekend van zijn kaarten die hij als landmeter berekende.

Gerrit Dekker is een vergeten tekenaar die jarenlang voor Zaanse en landelijke bladen tekende. Dagbladen hebben altijd een zwak gehad voor tekenaars die extra kleur gaven aan het nieuws. Soms met een commentaar, andere keer weer als een illustratie. In de Volkskrant tekent Jos Collignon zijn visie, Peter van Straaten deed het lang voor Vrij Nederland en in het Dagblad voor de Zaanstreek doet Marc het. Gerrit Dekker werd in 1911 geboren in Oudendijk, een dorpje in het Koggenland, halverwege Purmerend en Hoorn.

Het is niet te vermijden dat er delen van een dorp verdwijnen als het een stad gaat worden. Oud moet plaatsmaken voor nieuw, dat is onvermijdelijk. Daarbij verdwijnen er soms gebouwen of buurtjes waar we nu met enige nostalgie naar kijken. Maar of het allemaal zo prettig was valt zeer te betwijfelen. Toch wil ik zo’n buurtje nog even in herinnering roepen: Het Boomgaardslop. Op de kaart van Jacob Oostwoud uit 1794 staat het Boomgaardpad en de Boomgaard getekend.

De Zaanstreek was in de 17e eeuw bekend als houtgebied. Hout werd hier gezaagd, er werden schepen van gemaakt en huizen van gebouwd. Maar hoe kwam al dat hout hier? Bossen waren hier niet te bekennen. Het meeste hout kwam uit het Duitse gebied en uit landen rond de Oostzee. “Je tante op een houtvlot” werd er wel eens geroepen, net zo iets als “of je worst lust”. Meestal kwam dat als antwoord als je vroeg iets nog een keer te herhalen.

Rond 1830 leefden bijna 45.000 mensen in Suriname in slavernij. Dat was meer dan tachtig procent van de bevolking. Tot de afschaffing van de slavernij in 1863 werden al deze mensen onder de naam van hun eigenaar geregistreerd in de slavenregisters. De namen van vrijwel alle mensen in slavernij terugvinden en hun leven volgen tot aan de afschaffing van slavernij in 1863. Dat kan in de Surinaamse slavenregisters, een unieke maar bijna onbereikbare historische bron.

We leven nu in een wereld waarin de werkomstandigheden van arbeiders behoorlijk beschermd zijn. Daar is veel strijd voor geleverd door onze voorouders, strijd tegen gevestigde belangen, strijd tegen standsverschillen en onverschilligheid. Hier een voorbeeld uit de bakkerswereld. In de bakkerswereld geeft sinds de middeleeuwen het kleinbedrijf de toon aan. Het is voornamelijk de bakker en de knecht die het werk doen. Het eten van de arbeider bestond uit aardappelen en roggebrood of een mengsel van tarwe– en roggemeel.

Verkiezingen 2017, tamme boel, het meeste loopt via sociale media. Bla-bla-bla-bla, talking heads op het beeldscherm, verkiezingsborden en het plakken verdwijnen. Ik kan me nog herinneren (ja, opa vertelt) dat katholieke jongeren bij ons de bordjes van de CPN van de deuren sloegen. En dat wij, als we de kans schoon zagen, de KVP bordjes eraf sloegen bij hen in de straat. Je nam het sentiment van je ouders mee. Na de verkiezingen was dat allemaal weer over, maar eventjes was er strijd.

Op zondagmiddag 26 januari 1913 tegen half twee, brak een grote brand uit in de verffabriek “de Lelie” van de firma Pieter Schoen & Zoon, Oostzijde. Voor de brand. Met het schip voor de wal het gebouw ‘De Ceres’ van de firma J. Buys Wz en rechts daarvan de fabriek de Lelie van Pieter Schoen. Eén van de zonen van Pieter Schoen en een bediende hadden zaterdag nog tot 12 uur op kantoor gewerkt en niets verdachts gezien.

Dit jaar, 2017, is het honderd jaar geleden dat het Algemeen Kiesrecht werd ingevoerd, voor mannen wel te verstaan. Het vrouwenkiesrecht moest nog even wachten. Vóór 1917 was er vanaf 1848 een stelsel waarbij personen van het manlijk geslacht van 23 jaar en ouder, in het bezit van z’n burgerrechten en voor de directe belasting aangeslagen werden voor een bedrag tussen 20 en 160 gulden het recht hadden om te stemmen.

De fabrieken van Albert Heijn zijn uit de Oostzijde verdwenen en nu wordt er alleen nog ruwe koffie gebrand, maar hoe is alles begonnen. Albert Heijn nam op 21 jarige leeftijd, in 1887 de zaak van zijn vader in Oostzaan over. Daar begon hij met het brandden van koffie in het washok. De groene bonen werden in een cilinder gedaan, waaronder een vuur brandde. De cilinder werd langzaam met de hand rondgedraaid om het aanbranden te voorkomen.

In april 1937 meldt de Telegraaf dat er ‘ernstige plannen’ zijn om tot de stichting van een wielerbaan in Assendelft te komen. De nieuwe burgemeester van Assendelft, dhr. de Boer zet zich ervoor in. Men had de bedoeling de gebruikte 6 daagse wielerbaan van Rotterdam over te nemen. Deze baan was slechts 36 dagen in gebruik geweest. Om de kosten te drukken wilde men de baan laten slopen door jongeren uit de Centrale Werkplaats uit Wormerveer en de opbouw door jongeren uit de werkverschaffing.

In Duitsland is de regering akkoord gegaan met de tolheffing op haar wegen. Het geld dat ermee verdien wordt komt ten goede aan het onderhoud van de wegen. Soms wordt er tol geheven om de kosten van de aanleg van een weg of tunnel terug te verdienen. Soms werd de tol gewoon gebruikt als doodgewone inkomstenbron voor een gemeente of het Rijk. Dat leidde in de jaren ’20 van de vorige eeuw tot veel protesten toen de gemeente Zaandijk een tol installeerde op de grens met Wormerveer, vlakbij het zwembad.

De Conrad Scheepswerf was gevestigd op het terrein waar nu het woningcomplex De Conrad staat, naast de Den Uylbrug met de karakteristieke hoge flat. Conrad was oorspronkelijk een in Haarlem gevestigde bedrijf dat uitbreiding zocht en dat vond in Zaandam. In 1912 werd door de gemeenteraad goedkeuring gegeven aan het in erfpacht geven van de grond ten behoeve van een scheepswerf. De gemeente geeft een hinderwetvergunning uit ten behoeve van Conrad voor het oprichten van een werkplaats ‘tot het vervaardigen van Baggermolens, Schepen enz.

Toen ik Piet Evers leerde kennen was hij al lang met wielrennen gestopt. Hij werkte toen in de losse ploeg bij Cacao de Zaan, schepen lossen. Fietsen deed hij nog steeds. Het liefst richting Castricum, het duingebied in naar Bergen en dan weer terug, wat kilometers maken. Hij was in juni 1940 prof geworden tijdens wedstrijden op de Zaansche Wielerbaan, gelijk met zijn maatje Jan Pronk. De oorlogsperiode was natuurlijk geen beste tijd om profwielrenner te worden en je geld te verdienen.

Waarom scheepswerf de Beer? Omdat mijn vader daar werkte en ik er als klein ventje rond liep. Mijn vader, Gerard Meijns, was er magazijnmeester en in zijn kantoortje en aan het loket was het een voortdurend komen en gaan van mensen. Een praatje hier en daar en ondertussen even een sigaretje roken. Daarom Scheepswerf de Beer. Kraaier Dit stuk over de Scheepswerf de Beer begint met scheepswerf Kraaier en wel met de vader van Jaap Kraaier jr.

In 1932 werd de Centrale Ambachtsschool aan de Westzijde in gebruik genomen. In de periode voor deze school geopend werd is er heel lang geijverd voor één centrale school voor de gehele Zaanstreek. De ‘Vereeniging Centrale Ambachtsschool voor de Zaanstreek’ was hierin een voortrekker. Maar tot het zover was werd er les gegeven in een aantal locaties. In de Technische school aan de Stationstraat, in enkele lokalen in de Witte School aan het Rustenburg en in het voormalige Rasp- en Spinhuis, ook wel ziekenbarak aan de Herengracht.

Het pand is nu een ruïne, maar ooit was het een bekend winkeltje in de Oostzijde. Het warenhuis van Ko en Stan van de Brink. Vooral in de dagen voor oud en nieuw was het een drukte van belang, omdat Ko ook vuurwerk verkocht. De buren minder omdat meteen buiten de deur de voetzoekers, rotjes en gillende keukenmeiden werden geprobeerd. De verkoop van andere artikelen stond dan op een laag pitje.

Er zijn in de politieke geschiedenis figuren die we liever vergeten. De socialist Duys, die lid van de gemeenteraad en wethouder van de gemeente Zaandam was, is misschien zo’n man. Hij is, ondanks dat hij op latere leeftijd ernstig van zijn oorspronkelijke basis afweek, voor Zaandam van belang geweest. Jan Eliza Wilhelm Duys is geboren te Nijmegen op 21 februari 1877 en overleden te Lochem op 15 september 1941. Hij was de zoon van Gideon Herbert Duys, koopman in koloniale waren, en Maria Adriana Bruenis.

In het begin van 1948 wordt er op het opgespoten terrein aan de Heijermansstraat, bij de Luiksestraat een boortoren opgebouwd. De toren is onderdeel van een onderzoek op een vijftal plaatsen in Nederland van de Nederlandse Aardolie Maatschappij naar de mogelijke aanwezigheid van aardolie. Het gaat om proefboringen die de eerder gemaakte seismische onderzoeken moeten complementeren. Er wordt natuurlijk al druk gespeculeerd over wat dit allemaal zal opleveren. Enkele bewoners van de straten aan de rand van het terrein maken zich al zorgen over de oliestraal die bij een vondst de lucht in zal spuiten, laten ze de krant weten.

Ik sprak Lies Grimbergen (1927). Lies is de dochter van de laatste smid die Zaandam kende; H.M. Grimbergen, Prins Hendrikkade 5. Smid Grimbergen stopte met zijn smederij toen hij door een slechte gezondheid zijn werk niet langer kon uitoefenen. Dochter Lies heeft goede herinneringen aan de Prins Hendrikkade waar ze tot haar twintigste heeft gewoond. De Smederij De smederij op de kade stond naast de aardappelhandel van Van Kliffen die later naar de Achterdam verhuisde.

De Kindervoeding Weet u wat De Kindervoeding was? Waarschijnlijk niet. Ik wist het ook niet tot ik iemand sprak die me erop attent maakte. Deze mevrouw woonde in de Jan Windhouwerstraat en zag dat arme Zaanse kindertjes er kwamen eten. Armoe in Zaandam? De Vereniging Kindervoeding – Zaandam In de winter van 1897-1898 vormde een aantal verenigingen in Zaandam het Comité voor Kindervoeding. De betrokken verenigingen waren de Maatschappij tot Nut van’t Algemeen, afdeling Zaandam; de timmerliedenvereniging; de bakkersgezellenbond; de vrouwenvereniging; het Nederlandsch Onderwijzers Genootschap en de Bond van Nederlandse Onderwijzers.

In 1942 komt er een einde aan het bestaan van een feestgebouw aan de Prins Hendrikkade. Waar ooit verenigingen hun feestavond hielden, waar sportwedstrijden werden gehouden en waar dansavonden met orkest de aanwezigen vermaakten, heerst nu stilte. Thalia, voorheen café Prins Hendrik, is ter ziele. Het is een oud plekje waar het feestgebouw zich bevindt. De Ganzenwerfstraat is genoemd naar een, in die tijd, buitendijks stukje land De Ganzenwerf genaamd. Op het prentje kijken we vanaf de Ganzenwerf naar de Hogedam, de sluis en de Hogendijk in de achtergrond.

In de moderne oorlogsvoering worden burgers niet ontzien. Dagelijks zien we op de TV de bommen vallen. In ons land zijn dit soort gruwelijkheden al lang geleden. In de Tweede Wereldoorlog waren er de bombardementen op Rotterdam, Nijmegen en Den Haag. In vergelijking hiermee is de Zaanstreek en in het bijzonder Zaandam er goed van af gekomen. Eén bombardement heeft geschiedenis geschreven; de bom op de Hogendijk. In april 1944 op de retourvlucht van een bombardement in Duitsland, probeerde een Britse bommenwerper in nood zijn lading te droppen.

In 1812 verloor Napoleon bijna zijn gehele leger, zijn ‘Grande Armee’, tijdens de veldtocht naar Rusland. Na de normale inlijving bij het Franse leger kwam in april van het volgende jaar een extra verplichting voor iedere man tussen de 20 en de 40 zich in te schrijven voor de Nationale Garde. Er was al langer onvrede met de beperkende maatregelen die de Fransen hadden genomen op het gebied van de handel waar de Zaanstreek erg onder leed.

Dit is een kaart uit 1775, gemaakt door Jacob Oostwoud van het Voorzaangebied. Links boven zien we de Hogendam met de sluis. Bovenaan loopt de Zuiddijk die toen nog de Noorder IJ- en Zeedijk was. Duidelijk te zien is dat het Ooster- en Westerhem of Kattegat, dat hele blok in het midden, nog aan de Zuiddijk vast zat. Er is nog geen Noordzeekanaal. Schepen voeren vanaf het (nog open) IJ door de Voorzaan, Kerkrak en Timmerrak naar de haven van Zaandam.

Openingsceremonie in het Olympisch Stadion © OSA Sporters van over de hele wereld bereiden zich voor op de komende Olympische Spelen in Brazilië. In 1928 waren de spelen in ons land. De foto geeft een beeld van de opening in het Olympisch Stadion in Amsterdam dat voor de spelen gebouwd was. Ook Zaandam speelde een, hoewel bescheiden, rol tijdens deze spelen. De Japanse ploeg verbleef tijdens de duur van de spelen in hotel ‘Het Wapen van Amsterdam’, aan de Hogedam 8.

Het voetbal werd in de jaren na de oorlog in Nederland voornamelijk op amateurniveau gespeeld. De KNVB was geen voorstander van betaling van spelers. Door de oprichting van de Nederlandse Beroeps Voetballers Bond (NBVB) in 1954 kwam er veel druk te staan op het besluit van de KNVB die in hetzelfde jaar toch overstag ging. Vanaf 1955 werd er betaald gevoetbald. Met ingang van het seizoen 1955/56 speelde ZFC in de 1e klasse C en de eerste overwinning van ZFC in het betaalde voetbal was tegen Zwartemeer uit Klazienaveen.

In Genève hebben ze natuurlijk het meer van Genève. Hoe zou het anders moeten heten? Maar in Zaandam hebben we ook een Meer van Genève gehad. Het lag achter de Zuiddijk. Deze plas water was veroorzaakt door een stormvloed in het jaar 1775. Dijken braken op verschillende plekken door en een doorbraak van de Zuiddijk zorgde voor het ontstaan van De Braak. Op het kaartje, een uitsnede van een kaart uit 1794 van Jacob Oostwoud, kijken we naar de Zuiddijk en achter de dijk ligt De Braak ligt tussen ’t Boogaard Pad en ’t Prinsse Pad.

Dit stuk gaat over Cees Meijer. Wie is Cees Meijer zult u zich afvragen. Tik de naam in bij Google en er komen diverse Cees Meijers tevoorschijn, maar tot voor kort niet deze Meijer. Toch heeft u, als u lezer was van het dagblad De Typhoon jarenlang van zijn werk kunnen genieten. Cees Meijer was van 1945 tot aan z’n pensionering in 1979 hoofdredacteur van De Typhoon. Cees Meijer werd geboren op 18 juni 1914 in Oud-Alblas.

Sinds de komst van het nieuwe stadhuis en vooral van het Zaanse huisjes hotel, letten Zaankanters wat meer op architectuur. Eind 19e en begin 20e eeuw had men vooral behoefte aan woningen voor de werkende stand en werden er woningbouwverenigingen opgericht. In de grote steden kreeg men dit betrekkelijk snel van de grond en andere steden, zoals Zaandam volgden. Mooie voorbeelden van deze nieuwe woningen zijn de grote woonblokken in Amsterdam, die dankzij een groep jonge architecten ontstonden.

Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog bleven de Nederlandse schepen op de Noord-Atlantische routes varen, hoewel de risico’s in verband met de U-boten en mijnen aanmerkelijk waren. In maart 1942 ging het motorschip ‘Zaandam’ als troepenschip varen voor de War Shipping Administration van de USA. Voor de bemanningen van de koopvaardij betekende de oorlog dat ze niet meer terug naar Holland konden. Pas in 1946 kwamen degenen die de oorlog op zee overleefd hadden weer thuis.

Jhr. Mr. Dr. Carl Adolph Elias (1869 – 1955) was van 1902 tot 1914 burgemeester van Zaandam. Daarvoor was hij de burgervader van Monster en Harderwijk. Het bijzondere van zijn functie in Zaandam was dat het een deeltijdfunctie was; hij hield er nog een advocatenpraktijk op na. Voor zijn aktiviteiten als burgemeester ontving hij jaarlijks een bedrag van f. 3.000,–. Tijdens de raadsvergadering over de begroting van 1913 werd het voorstel besproken om de jaarwedde te verhogen naar f.

In Volkstuincomplex De Visarend in Lelystad lopen mannen in fluorescerende hesjes. NVWA staat op hun rug: Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit. De mannen vragen bewoners om spullen als emmers en gieters zo veel mogelijk binnen op te bergen; alles waar een bodempje water in kan blijven staan. Ook behandelen ze waterplasjes met een speciaal middel gemaakt om muggenlarven te doden.1 Dit stond afgelopen week in de bijlage ‘Sir Edmund’ van de Volkkrant.

Cornelis Bouman, schipper-ontdekker uit Oostzaan Na Claes Compaen is er nog een schipper uit Oostzaan die beroemd zou moeten zijn. Hij was één van de eerste westerse zeelieden die het Paaseiland zag. En er zijn zelfs eilanden in de Stille Oceaan naar deze schipper vernoemd: De Boumanseilanden.1 Het gaat om schipper Cornelis Bouman van de Overtoom in Oostzaan. De ontdekkingsreis van Bouman begint met de Middelburger Arent Roggeveen, wiskundige en cartograaf, die had het vermoeden dat in de toen nog onbekende Zuidzee, tussen Zuid-Amerika en Azië, Terra Australis ofwel Zuidland, zou moeten liggen.

Van een barak tot het Zaans Medisch Centrum Nu de nieuwbouw Z.M.C. haar voltooiing nadert is het aardig om eens achterom te kijken en te zien welke ontwikkeling de zorg voor de zieke mens heeft doorgemaakt. Voor de komst van het ziekenhuis werd de patiënt thuis behandeld, ook operaties behoorden daartoe en men kan zich wel enigszins voorstellen wat dat voor de patiënt betekende. De eerste opvang buiten de eigen woning van patiënten was in verband met besmettelijke ziekten.

Als in 1929 in de ‘Berliner Taches Zeitung’ een bericht staat waarin Gravin Beck-Rzikowsky, beter bekend als de helderziende ‘Madame Sylvia’, bekend maakt dat er in Zaandam, op de oude begraafplaats een schat van Claes Compaen verborgen ligt, begint de goudkoorts vormen aan te nemen die in het Zaanse ongekend is. Men droomt al van de opbrengst. Het waren, we spreken over de jaren dertig, financieel moeilijke tijden en het zou een flinke meevaller kunnen zijn voor het gemeentebestuur.

Op vrijdag 26 februari 2016 is het precies 75 jaar geleden dat in de Zaanstreek de Februaristaking plaatsvond. Dit herdenken we bij het monument op de Wilhelminabrug in Zaandam, naast het Zaantheater. De herdenking begint om 09.30 uur in de foyer van het Zaantheater. Met deze herdenking eren wij diegenen die op 25 en 26 februari 1941 het werk neerlegden in de Zaanstreek, uit protest tegen de vervolging van de Joodse landgenoten.

Dodelijk ongeval bij de bouw van de nieuwe Ambachtschool Maandag 23 maart 1931. Bij de bouw van de nieuwe ambachtschool in de Westzijde heeft een dodelijk ongeluk plaats gevonden. Eén van de stoomheimachines gleed tijdens het verplaatsen van haar houten ondersteuning. De palenkruier S. Heinis (40 jr.) uit Koog a/d Zaan kon niet snel genoeg wegkomen en kwam onder de stoommachine terecht. Na de berging werd het verbrande lichaam van de werkman gevonden.

Dit jaar januari is het 100 jaar geleden dat vanaf 13 januari grote delen van Waterland onder water liepen. Tijdens een hevige Noordwesterstorm werd het Noordzeewater de nog open Zuiderzee ingeblazen en begaven enkele dijken het. In Zaandam kreeg men er ook mee te maken. De Oostzijde was de westelijke grens van het rampgebied en deze belangrijke straat liep onder water. Het Oostzijderveld stond blank. De boeren brachten hun vee in veiligheid.

Dirk Schilp (1893-1969), een arbeidersjongen uit Wormerveer. Gezin met vier jongens, zijn vader werkt als machinist op een chocoladefabriek en heeft vast werk. In Wormerveer wonen ze in een klein houten huisje in een steeg niet breder dan een meter waar geen zon binnen komt. Er schuilt een revolutionair in deze arbeidersjongen. Op z’n twaalfde begint Dirk met werk in een smederij en daar komt hij in aanraking met het socialisme via een smid die onder het werk ‘De Internationale’ zingt en hem het nodige vertelt.

Er zullen nog maar weinig mensen in Zaandam bekend zijn met het feit dat de Zuiddijk ooit doorliep tot aan de Oostzijderkerk. En dat al het verkeer dat van de Zuiddijk naar de Oostzijde wilde door de Klauwershoek z’n weg moest zien te vinden. Ik interviewde ooit dhr. Kramer die, geboren in 1911, met het gezin in 1924 vanuit Delft naar Zaandam verhuisde. Zijn vader werkte bij de Artillerie Inrichting die tot dan in Delft was gevestigd.

Tom Tulleken heeft een boek geschreven over de plek waar hij is opgegroeid: de Rosmolenbuurt. De titel van het boek verwijst naar de namen van de pakhuizen die langs de Zaan stonden. Het boek vertelt afwisselend de geschiedenis van dat stukje Zaandam en van zijn jeugd in die buurt. Mooi is zijn beschrijving van de beide zijden van de Oostzijde, eind vijftiger en begin zestiger jaren, toen er nog veel overeind stond wat nu allemaal verdwenen is.

De Zaanlander van 23 januari 1932 opende het stadsnieuws met de kop ‘Spoorwegaanslag op de lijn Zaandam-Amsterdam’. Het was al de derde aanslag in één week. Het waren onrustige tijden in de dertiger jaren. Aanslagen op treinen kwamen veel voor in de rest van de wereld, als middel voor politieke agitatie of voor afpersing. Maar op de ochtend van de twintigste januari 1932 kwam het verschijnsel dichtbij, toen de sneltrein uit Parijs met een snelheid van 75 km per uur richting Amsterdam reed.

“Het is vijf uur, de wind is zuid-west, met buien”. Zo klonk de wekker nog in de negentiende eeuw. De menselijke stem die de mensen die vroeg aan het werk moesten wakker riep. Menig arbeider in de molens of bakkerij had niet de beschikking over een klok of wekker en betaalde iemand die ’s morgens langs de deuren in het dorp ging om mensen te wekken. Olieslagers begonnen rond vier uur ’s morgens en de bakker een uurtje later.

De Schutterij was een plaatselijke organisatie die, na het vertrek van de Franse troepen in 1813, weer in het leven werd geroepen om orde en rust in een stad te handhaven. Gedurende de negentiende eeuw werden verschillende korpsen van politie opgericht zodat het belang van de schutterij al wat minder werd. In 1907 werd de schutterij als onderdeel opgeheven. Het bestond vanaf dan alleen nog als vrijetijdsbeoefening. De oefeningen van de Schutterij in Zaandam werden eerst bij de Kettingbrug en later op het stadserf in de Oostzijde gehouden.

Het is 1932. De gevolgen van de financiële crisis die in 1929 begon, zijn in Nederland nog steeds heftig voelbaar. De sociale gevolgen van de crisis zijn zeer ernstig. Alle maatregelen ten spijt stijgt het aantal werklozen voortdurend: van 100.000 in 1931 tot 480.000 in 1936. De ‘gewone mens’ ziet z’n inkomen voortdurend verminderen en zeker mensen die op de steun zijn aangewezen hebben het zwaar. Bedrijven proberen de lonen te verlagen om zoveel mogelijk de productiekosten te verminderen.

Hoe heeft het ooit kunnen gebeuren, die Hongerwinter? De bevrijding zo dichtbij dat je die bijna kon aanraken en toch zoveel ellende in die kleine periode. Een samenloop van omstandigheden noemt men dat. Wat samenviel waren operatie Market Garden en de spoorwegstaking van september 1944. Market Garden die bestond uit een grootschalige luchtlandingsoperatie en een grondoffensief vanuit België. Dat de slag om Arnhem werd verloren en daarmee de strijd om de bruggen over de Rijn, betekende dat de Duitse troepen in het westen van het land ongemoeid bleven.

In 1896 ligt in de haven van Zaandam de houtboot „John Bridge”. De bootwerkers die de boot moeten lossen krijgen voor dit karwei een loon dat ver beneden het normale tarief voor dit werk ligt. Dat wringt, maar losse arbeiders zijn niet in staat een vuist te maken tegenover de werkgevers. De woorden van Domela Nieuwenhuis dat arbeiders zich aaneen moeten sluiten om een vuist te kunnen maken spelen hierbij op de achtergrond mee.

Dit jaar is het op 10 juni 90 jaar geleden dat speeltuinvereniging ‚Het Westen’ werd opgericht. In een tijd waarin kinderen zoveel verschillende mogelijkheden hebben om zich te vermaken, is het haast niet meer voor te stellen, in wat voor wereld het nodig bleek te zijn een speeltuinvereniging op te richten. ‚Niet de jeugd is misdadig, maar de samenleving want zij ontneemt de jeugd alle gelegenheid tot spelen, tot goede lichamelijke ontwikkeling.

De houtstaking van 1914 was er één waar in het Nederland van toen de schijnwerpers op stonden gericht. Oorzaak was niet alleen de staking zelf maar ook het feit dat in dat jaar een sociaal democratische burgemeester in Zaandam was benoemd; Kornelis ter Laan (1871−1963). In de houtindustrie zijn verschillende groepen mensen betrokken bij het hele proces. Er zijn bootwerkers die de schepen lossen en houtwerkers die voor de verdere verwerking zorgen.

Wegens een heersende pokkenepidemie neemt het gemeentebestuur van Zaandam het besluit om de kermis van dat jaar af te gelasten om zo samenkomst van grote groepen te vermijden. Dat dit verstandige besluit tot gewonden en een dode zal leiden kan men onmogelijk voorzien. Een verstandig besluit zou men zeggen want naast pokken hebben ook andere besmettelijke ziekten, zoals cholera nog betrekkelijk vrij spel in de 19e eeuw en vallen er vele doden.