Zaandamse Postkantoren
Ruud Meijns
Er is natuurlijk altijd post bezorgd, vanaf het moment dat de mensheid kon schrijven zijn er mededelingen over en weer gegaan. Als we het hebben over de postbezorging naar Zaandam was Amsterdam het laatste station voordat de post naar de Zaanstreek kwam. De post werd in Amsterdam verzameld in het kroegje ‘t Turfschip van Breda’ bij de Haringpakkerstoren.
Vanaf de Saerdammersteiger aldaar vertrok de boot en stak het Y over. Op het Y, nog een open water met eb en vloed, kon het nog wel eens tekeer gaan en daarvoor waren een aantal bakens geplaatst om zodoende Zaandam te kunnen bereiken; ook bij slecht zicht.
Midden in het beeld is de Saerdammersteiger te zien van waar de postboot vertrok.
De schuiten vertrokken op de even uren naar Oostzaandam en op de oneven uren naar Westzaandam; het waren nog gescheiden dorpen. De postmeester Sanderson had een agentschap op Dam 3. Er is een gravure waarop het pand naast de manufacturenwinkel van Londen staat. Bij de brand van 1911 is het gebouw verloren gegaan.
Dam 3 links naast de manufacturenwinkel die in het midden staat
Niet elke gemeente had nog een eigen postkantoor maar in de loop der tijd had elke gemeente wel zijn eigen poststempel. Zelfs in Zaandijk waar men toch dicht bij elkaar woonde. Als men daar een brief van een mede-Zaandijker kreeg zei men al snel ‘kon je niet even langskomen?’.
Postkantoor 1
Na het agentschap van dhr. Sanderson kreeg Zaandam haar eerste postkantoor op de Gedempte Gracht. Het rijk, de gemeente had geen geld, verwierf een terrein aan het Kuiperspad, later Gedempte Gracht, en architect J. van der Koogh mocht het ontwerp maken.
Het nieuwe Post- en Telegraafkantoor
De begroting bedroeg f 25.000,– + 5% honorarium voor de architect. Aannemer D. Verlaan en Zn. voerde de bouw uit. Het pand werd op 1 mei 1875 in gebruik genomen.
Het werd drukker en de Telegraafdienst, die in het gebouw De Waag was ondergebracht, kreeg ook een plekje in het pand. In 1882 krijgt de Nederlandsche Bell Telefoon Maatschappij een vergunning voor een lokaal net, maar als in 1897 de overheid deze dienst overneemt moet ook de Telefonie in het gebouw worden ondergebracht. Men dacht dus al snel na over een nieuw gebouw.
Postkantoor 2
Aan de Dam was een nieuw terrein ontstaan nadat de haven was gedempt. De ruimte aan de nieuwe Wilhelminastraat kon zo gebruikt worden voor een nieuw postkantoor. In 1912 vond de overdracht van de grond aan het Rijk plaats. In 1914 kwam er een aanbesteding en kon het ontwerp van de Rijksbouwmeester door de firma P.M. ten Pierick voor de som van f 95.577,– worden gebouwd. De oplevering vond plaats op 1 mei 1916. Het was midden in de Eerste Wereldoorlog, er was vaak gebrek aan materialen.
De Dam en de Haven voor de demping
Wat sommige van de beste stuurlui die aan de wal stonden al hadden gezien, was dat het dempen niet deskundig was gedaan. Aan de wal zei men ‘Zand zoekt zand’. Tijdens de bouw, er werd met 16 mtr. lange palen geheid, was er al sprake van enige verzakking.
Er kwam een commissie die concludeerde dat er inderdaad minder deskundig was gedempt maar dat met een aantal voorzieningen ad f 22.000,– het gebouw behouden kon blijven. Aannemer J. Westenberg, lid van de commissie, mocht de voorzieningen aanbrengen. De kosten waren f 25.300,– en nog f 5.147,39 voor meerwerk. Op 1 mei 1918 werd het gebouw in gebruik genomen.
Het nieuwe postkantoor
Maar het gebouw bleef verzakken. Er kwam een nieuwe commissie die tot de conclusie kwam dat het gebouw geen gevaar liep, maar wel voortdurend gecontroleerd diende te worden. Eind 1923 moest men concluderen dat het verzakken zeer ernstige vormen had aangenomen dat het pand ontruimd moest worden. Het was niet te redden en de firma Kakes kreeg de opdracht om het te slopen. De postdienst werd in februari 1924 voorlopig ondergebracht in het gebouw van de Raad van Arbeid in de Westzijde 77.
Westzijde 77
Postkantoor 3
Maar op de plaatst van het gesloopte pand zou toch weer een nieuw kantoor verschijnen. Met toepassing van een bijzondere fundering kon het gebouw voor de som van f 210.000,– gebouwd worden. Er gingen 171 betonnen palen van 21 meter de grond in. De oppervlakte van het gebouw, inclusief de binnenplaats, bedroeg 1100 m².
Op 29 januari 1930 werd het gebouw met veel luister geopend. Burgemeester Ter Laan zei dat het gebouw voor Zaandam een schitterende aanwinst was. “Wij zijn hier meer dan tevreden”, aldus de burgemeester.
Tegenwoordig worden er nog nauwelijks brieven geschreven, heeft ieder z’n eigen telefoondienst en van de telegraaf is al helemaal geen sprake meer. De gebouwen zijn gesloopt of hebben een andere functie gekregen. Postkantoren zijn bijgeschreven in de geschiedenis.
Bron:
- Enige aantekeningen omtrent de geschiedenis van de dienst der Posterijen, Telegrafie en Telefonie te Zaandam – 1985
- Het Weekblad, anti-Rev. Orgaan voor de Zaanstreek
- Gemeentearchief Zaanstad, Gemeentearchief Amsterdam
- Met dank aan Jan Kluft van de Studiegroep Zaanse Posthistorie