Scheepswerf Conrad
Ruud Meijns
De Conrad Scheepswerf was gevestigd op het terrein waar nu het woningcomplex De Conrad staat, naast de Den Uylbrug met de karakteristieke hoge flat.
Conrad was oorspronkelijk een in Haarlem gevestigde bedrijf dat uitbreiding zocht en dat vond in Zaandam. In 1912 werd door de gemeenteraad goedkeuring gegeven aan het in erfpacht geven van de grond ten behoeve van een scheepswerf.
De gemeente geeft een hinderwetvergunning uit ten behoeve van Conrad voor het oprichten van een werkplaats ‘tot het vervaardigen van Baggermolens, Schepen enz. en het daarin plaatsen en in werking brengen van een Stoommachine van 150 pk’.
In november van dat jaar wordt de aanbesteding van een scheepshelling gedaan en de gelukkige met de laagste inschrijving is dhr. T. Tromp uit Zaandam. Het eerste schip loopt in december 1913 van de helling onder het belangstellend oog van vele autoriteiten. Burgermeester C.A. Elias wenst de scheepswerf geluk met de daad van energie die deze werf tot stand deed komen.
En zo ziet dat er in 1930 uit. Onder, in het midden, ligt de scheepswerf Conrad, met de hal . Daarachter ligt het Vissershop.
In 1913 wordt ook in mei een krediet door de gemeente beschikbaar gesteld van 10.100 gulden voor de aanleg van een straat ‘loopende van den Zuiddijk tot de Voorzaan ten noorden van de werf Conrad, te noemen Conradstraat’.
De Conradstraat
Het eerste schip, in 1913, wordt gevolgd door verschillende baggermolens en hopperzuigers, o.a de emmerbaggermolen ‘Madjoe’.
Dit schip wordt door de firma Weismuller naar z’n bestemming Makassar in Nederlands Indië gesleept. Een van de matrozen, Frans van den Hoek gaat in Southampton aan boord van de sleper Friesland. Maar tijdens de reis hoort de bemanning dat de Eerste Wereldoorlog is uitgebroken. In Nederland is geen sleepwerk meer krijgen ze van de rederij te horen. Ze worden verhuurd en doen enkel werk in Indië. Ze slepen een schip naar Wladiwostok en kunnen dan per trein weer naar huis. In 1915, weer in Nederland, wordt Frans direct onder de wapenen geroepen.
Het is een verkeerd moment om een scheepswerf te starten want met de Eerste Wereldoorlog, 1914-1918, werden opdrachten uitgesteld of geannuleerd. In 1918 kan er eindelijk van groei sprake zijn. In dat jaar lopen enkele vrachtschepen van de helling o.a. S.S. Nieuwe Maas. Hier op een foto uit 1919.
Vrachtschip de ‘Nieuwe Maas’, onder de nieuwe naam ‘Maiotis’
Om aan de vraag te kunnen voldoen wordt een tweede helling op de werf aangelegd. In 1923 loop het vrachtschip ‘Soemba’, lengte 128.50 meter, van de helling. Daarna wordt het wat stil. Niet op de werf want het personeel loopt gevaar ontslagen te worden. In 1928 breekt er een staking uit om hier tegen te protesteren.
Vrachtschip de ‘Soemba’
In 1927 levert N.V. Werf Conrad aan het Departement van Koloniën de tinbaggermolen ‘Rambat’. Deze tinbaggermolen is een zogenaamde landmolen die op het eiland Bangka, nabij Sumatra, de tin uit de grond haalt. Tijdens de bouw komt de Rambat even in het nieuws omdat er een diefstal werd gepleegd door twee mannen uit Zaandam. Zij probeerden waardevolle materialen te ontvreemden maar werden op heterdaad betrapt. Het leverde geen vertraging van de bouw op.
De tinbaggermolen ‘Rambat’ in bedrijf in Nederlands-Indië
In 1929 is er nog enige opluchting omdat Conrad een grote opdracht krijgt voor de bouw van Kempenaars. Dat is een vrachtschip dat speciaal gebouwd is voor de smalle en ondiepe kanalen. En 15 van die Kempenaars, werden in Zaandam bij de Conrad werf gebouwd. De rest wordt in Haarlem gebouwd.
Een Kempenaar in de kettingen van een drijvende bok
De financiële positie van de scheepswerf wordt steeds slechter. De stakingen zijn tevergeefs want in 1930 vallen de eerste ontslagen bij Conrad. In 1932 sluit men de werf. In 1936 volgt nog een naamswijziging, men ging opnieuw aan de slag onder de naam Scheepswerf Zaandam, maar dat veranderde weinig aan het werkaanbod in de crisisjaren. In 1940 volgt een faillissement en in 1941 wordt de werf gesloopt.
Later heeft op die plek nog een distributiecentrum van supermarkt Simon de Wit gestaan. En nu staan er woningen onder de naam van de vroegere scheepswerf ‘De Conrad’.