Jacob Oostwoud - Kaartenmaker
Ruud Meijns
De kaarten die Jacob Oostwoud van Oost-Zaandam en omstreken heeft gemaakt zijn nog steeds van grote waarde voor onderzoekers van de Zaanse geschiedenis. Wie was Jacob Oostwoud?
Jacob Govaertsz. Oostwoud werd geboren in 1714 in Hem, een dorp in West-Friesland, grofweg tussen Hoorn en Enkhuizen. Zijn vader was Govaert Maartensz. Oostwoud (1671-1723), zijn moeder was Lysbet Klaas Bood († 1720). Jacob Oostwoud was schoolmeester in Oost-Zaandam, maar is vooral bekend van zijn kaarten die hij als landmeter berekende.
Jacob Oostwoud was 9 jaar toen zijn vader overleed en de familie besloot hem in de kost te doen bij Gerrit Dekker, schoolmeester in Oostwoud. Dit werd bekostigd door Gerrit Pater uit Broek in Waterland, een oude vriend van de familie. Hij bleef bij Dekker tot 6 augustus 1731 toen hij benoemd werd tot ondermeester in Bloemendaal. Een jaar later op 23 september 1732 werd hij benoemd als schoolmeester en voorzanger in Binnenwijzend en weer een jaar later ging hij over naar Kwadijk in dezelfde betrekking.
En dan, op 31 maart 1736 werd hij benoemd in Oostzaan beroepen in deze functie als opvolger van Jan Poort. Hij nam zijn intrek op het pad dat nu Bloemgracht heet in het erfnummer 14. De school op de Bloemgracht bestond al sinds 1684. Het was in feite een kostschool omdat hij ook leerlingen in de kost had. Dat hij dat niet alleen afkon deed hem besluiten een vrouw te zoeken en hij koos daarvoor een vrijster die hij nog kende uit Kwadijk; IJltje Pieters. Ze trouwden op 20 mei 1736.
Rekenkunde
De rekenkunde was de grote passie van Jacob Oostwoud, hij raakte bekend onder de liefhebbers van deze kunst. Van de geleerde Nicolaas Struijck kreeg hij in 1753 het verzoek om mee te werken aan statistisch onderzoek onder de bevolking. Oostwoud nam de telling voor de Noord-Hollandse dorpen voor zijn rekening. In 1767 werd hij opgenomen als lid van de Hamburgse Arithmetische Sociëteit wegens zijn verdiensten voor de wiskunde.
Oostwoud begon met de uitgave van een maandwerk onder de titel ‘Mathematische liefhebberye, met het nieuws der Fransche en Duytsche schoolen in Nederland*’.* Hierin werden opgaven gebundeld die de liefhebbers als probleem kregen voorgeschoteld. Het werd uitgegeven door Pieter Jordaan, boekverkoper te Purmerend.
In 1758 krijgt Oostwoud een grote slag te verduren. Zijn vrouw IJltje overleed door “een ongemak in de keel die de slokdarm digt zette”. Hij hertrouwde in Oost-Zaandam een jaar later met Jannetje van Leeuwen, een weduwe. Dit huwelijk duurde maar enkele jaren, want Jannetje overleed in 1761 aan waterzucht. In 1764 trad hij voor de derde keer in het huwelijk, nu met Meinsje Duyff van Zuiderwoude, weduwe van Klaas Bertoen, in leven Schout te Broek.
Landmeten
Naast de wiskunde hield Oostwoud zich ook bezig met landmeten. Hij peilde in 1764 voor de gemeente Oost-Zaandam het binnen- en butenwater van de Zaan. In 1764 mat hij hij de Hem of Overzaansch land op en maakte een kaart.
Na de watersnood van november 1775 in de Banne Oost- en Westzaanden maakte Oostwoud een kaart van de zeedijken met de beschadigingen vanwege de vloed. Op verzoek van de Amsterdamse koopman Jan Staalman vervaardigt hij een kaart van de Hooge Vuursche, naar een kopie, in het bezit van de koopman.
In datzelfde jaar werd hem gevraagd, in opdracht van de ‘Staaten van Holland en Westvriesland ende Noorder Quartiere’, om de zeedijken in het Noorderkwartier te meten. Men wilde weten wat de schade was geweest van de vloed van 1775. Hij deed dit samen met Klaas Kos, burgemeester van Aartswoud en ze deden er 17 weken over. Opvallend is dat hij de opdracht kreeg en geen professionele landmeter dit verzoek werd gedaan.
Van de regering (het bestuur) van de Banne1 van Oostzaan en Oost-Zaandam kwam in 1778 het verzoek om samen met Jan van Heteren, een kaart van de Banne te maken. Ze waren er tot in 1784 mee bezig toen het werk gestaakt moest worden omdat ‘de kas op dien tijd te Oostzaan te schraal was’. Het totale werk is nooit hervat. Na de dood van Oostwoud heeft Jan van Heteren in 1794 de kaart voltooid. Van het deel van Oost-Zaandam is door Leonard Schenk Jansz. een kaart gegraveerd.
De Kaart van Oostzaandam van 1794
Ondertussen had Oostwoud in 1779 in Zaandam de functie van ‘IJkmeester en taxateur der Coopvaardij Scheepen aan de Zaankant’ gekregen, vanwege de afwezigheid van Cornelis Elias. En hij verricht nog landmetingen van de moerassen bij Moerland in Vlaanderen.
In 1782 in hij 50 jaar in functie als schoolmeesteer, waarvan 46½jaar in Oost-Zaandam en dat wordt groots gevierd met verzen van zijn medekerkmeesters Jochem Poelenburg en Pieter Martensz. Noomen waarin ook het klimmen der jaren werd genoemd. Of het in verband met het voorgaande was is onbekend maar Jacob Oostwoud laat zich in 1783 nog eens wegen in de lijnbaan van Adriaan Rogge en hij bleek 184 pond te zijn.
En dan zijn we bij het einde van een werkzaam leven. Jacob Oostwoud overlijdt op 9 april 1784. Zijn zoon Govert, ooit ook schoolmeester en later boekverkoper op de Hoogendijk, geeft, ter nagedachtenis aan zijn vader, nog enkele werkje uit.
Kaart van Jacob Oostwoud met als titel: Kaart van de afbeelding der zeedijken van Oost en Westzaandam met derzelver gaten en beschaadiging door den vloed op den 15 november 1775, alsmede het diepste van de Zaan met een ordinair getij. Alles in Rijnlandsche roeden opgetekend door Jacob Oostwoud.
Werken
- Aanleyding tot Algebra of Stel-Konst, 1735 uitgever Pieter Jordaan, Purmerend
- Maandelykse Mathematische Liefhebbery, 17 delen (1754 – 1769), uitgever Pieter Jordaan, Purmerend
- Mathematische zinnen-confect, 1767
- Arithmatische Roozenkrans 1776
- Bundel wiskundige uitspattingen, 1776
- Adversaria, 1785
Een banne was vroeger de term voor een rechtsgebied. Nu nog is het woord terug te vinden in plaatsnamen als Banne Buiksloot. Vroeger sprak men van de Ban(ne) van Westzaan, Assendelft enz. ↩︎