De Tolstrijd
Ruud Meijns
In Duitsland is de regering akkoord gegaan met de tolheffing op haar wegen. Het geld dat ermee verdien wordt komt ten goede aan het onderhoud van de wegen. Soms wordt er tol geheven om de kosten van de aanleg van een weg of tunnel terug te verdienen. Soms werd de tol gewoon gebruikt als doodgewone inkomstenbron voor een gemeente of het Rijk. Dat leidde in de jaren ’20 van de vorige eeuw tot veel protesten toen de gemeente Zaandijk een tol installeerde op de grens met Wormerveer, vlakbij het zwembad.
Het heffen van tol was in de middeleeuwen een veel voorkomende bron van inkomsten voor bijvoorbeeld de heer van een gebied, dorp, dijk of waterweg. Maar geleidelijk verdwenen de meeste tollen, maar in de Zaanstreek bleven er na 1900 nog een viertal bestaan: Krommeniedijk, Veerbrug Krommenie, de Noorderbrug en de Zaanbrug. Zaandijk voegde daar in 1925 een vijfde aan toe.
Tol bij de grens Zaandijk en Wormerveer
In 1921 werd er in een artikel in het Algemeen Handelsblad al geklaagd dat er nog steeds tolheffing op vele bruggen en veren in de Zaanstreek waren. Het Rijk was er al toe overgegaan om de tolheffing op te heffen, maar de Zaangemeenten konden dit voorbeeld niet volgen omdat het een groot verlies voor de kas van de gemeenten zou zijn.
Tol bij de Zaanbrug, Wormerveer
Volgens de krant was de bestaande toestand onhoudbaar. Het verkeer wordt belemmerd en de Zaanse ingezetenen wordt een extra belasting opgelegd. Dus toen in de gemeenteraad van Zaandijk het voorstel behandeld werd om een tol in te stellen kon de burgemeester melden dat er ruim 1200 handtekeningen binnen waren gekomen tegen het plan. Maar het kan wel vijfduizend gulden per jaar opleveren en B&W achtten het niet billijk de kosten voor onderhoud van wegen die merendeels voor doorgaand verkeer werden gebruikt, op de bewoners af te wentelen.
In 1928 nam de Zaanse afdeling van de Vereniging voor Vreemdelingenverkeer (V.V.V.) het initiatief om een petitie aan hare Majesteit de Koningin te sturen om wat te doen aan de belemmering van het verkeer in de Zaanstreek.
De tegenstanders van de tol begonnen zich in grote getale te roeren. De “toloorlog” begon in de Zaanstreek op 16 september 1928 toen een grote groep weggebruikers zich uit protest bij de tollen verzamelden. Om een chaos te voorkomen werden de tollen opengesteld. Soortgelijke acties volgden.
Op 20 mei 1929 vertrok een stoet van honderden auto’s richting Den Haag om de minister 29.000 handtekeningen aan te bieden.
De protesttocht naar de tol van Zaandijk. Links het zwembad.
De druk werd te groot voor de gemeenten en in 1930 werd de tol bij de Veerbrug bij Krommenie opgeheven. In 1931 verdween de tol bij Krommeniedijk en in hetzelfde jaar verdween ook de tol bij Zaandijk. In 1932 volgde de Noorderbrug tussen Zaandam en Koog a/d Zaan. De tol bij de Zaanbrug in Wormerveer bleef het langst aktief, die werd in 1941 opgeheven.
Foto’s en informatie: Gemeente Archief Zaanstad, Delpher, Encyclopedie Zaanstreek