CENTRALE AMBACHTSSCHOOL voor de ZAANSTREEK - 1917
Ruud Meijns
In 2017 was het 100 jaar geleden dat de eerste Ambachtsschool van start ging. Dit artikel heeft als basis gediend voor de serie artikelen die in het Dagblad voor de Zaanstreek zijn verschenen.
Na de Franse periode verkeerde de economie in Nederland zich in een zeer slechte staat, maar rond 1850 trok de economie weer aan en nam de vraag naar geschoolde arbeiders toe.
Een particuliere ambachtsschool verzorgde sinds 1865 opleidingen tot smid, timmerman, meubelmaker, huisschilder, bankwerker, instrumentmaker, elektricien. De school koos de opleidingen zodanig dat er werd aangesloten bij de behoefte van toekomstige arbeiders en zeker ook werkgevers. Lang heeft de school niet bestaan. Er was ook een Tekenschool, maar dat was geen opleiding die slechts voor een deel nijverheidsonderwijs gaf. Steeds meer gemeenten richtten ambachtsscholen op.
In de Zaanstreek heeft men lang geworsteld met de Ambachtsschool. Gemeenten wilden het gezamenlijk doen zodat alle kinderen uit de Zaanstreek deze school konden volgen. Gezamenlijk kon men ook de financiën beter beheersen. Maar die gezamenlijkheid leverde nogal wat problemen op. In 1904 richtte de vereniging ‘Volksonderwijs’ een afdeling voor een ambachtsschool op in Zaandam. Voorzitter werd dhr. E. van de Stadt.
Dhr. E. van de Stadt
De eerste echte stappen werden in 1908 gezet. Voor de vereniging ‘Centrale Ambachtsschool voor de Zaanstreek’ werd een bestuur gevormd en werden statuten opgesteld. Er kwam een oprichtingsvergadering waarin statuten officieel werden vastgesteld. Maar dan blijft het lang stil.
De vraag was waar de school zich zou moeten vestigen. Er lag een voorstel om dat in de buurt van het station Koog aan de Zaan – Zaandijk te doen, dat lag het meest centraal. Maar Van de Stadt vond dat Zaandam het meest geschikt was; het had de meeste inwoners.
Oostzaan en Krommenie trokken zich terug en ook in Westzaan waren er stemmen die zich afvroegen waarom dit allemaal nodig was. Ondertussen was er in het gemeentebestuur een wisseling van de wacht. Burgemeester Elias trad af en hij werd opgevolgd door K. ter Laan en de laatste was een groot voorstander van een moderne ambachtsschool.
In 1915 kreeg de Vereniging Centrale Ambachtsschool voor de Zaanstreek een schenking van de industrieel J. A. Laan van f 50.000,–. Laan had als voorwaarde gesteld dat er binnen twee jaar een school zou moeten zijn. Plannen voor de bouw van een grote school werden bemoeilijkt door de omstandigheden vanwege de Eerste Wereldoorlog; gebrek aan materialen en stijgende prijzen. De oorspronkelijke begroting zou hierdoor vele malen overschreden worden.
Dhr. J.A. Laan
Het bestuur bestond uit de heren Dr. E. van de Stadt, A.H. Verkade, J.C. Francken, E.A. Veen, J.W. Dekker, K.C. Honig Mz., D. Stam Mz., K. ter Laan en P. Walig. Er werden door het bestuur knopen doorgehakt en plannen gemaakt voor een start met een kleine ambachtsschool.
De school werd gevestigd in een houten complex aan het eind van de Herengracht dat daarvóór dienst had gedaan als Spinhuis en als ziekenbarak. Via een bruggetje over de Vaart kon men bij School 9 in de Stationsstraat komen. In school 9 werden een aantal lokalen beschikbaar gesteld voor theorie- en tekenlessen.
In juni 1917 werd dhr. W. van der Elst uit Rotterdam tot directeur benoemd. In juli ligt er in de gemeenteraad een voorstel om toch maar de grond aan te kopen die bestemd was voor een grote ambachtsschool. Het betreft een weiland aan de Westzijde dat in het bezit was van J. Pauw CZ. En het ligt naast gronden die al gemeente-eigendom zijn. Hier zal pas in 1932 een nieuwe school gebouwd worden.
Naast van der Elst als directeur werden ook andere leraren benoemd J. van Heijningen, L. Koerts, L.C. Ebeling en G. Boland.
Leerlingen van de ambachtsschool voor het gebouw aan de Vaart. De naam is nog te lezen.
In de voormalige ziekenbarak aan de Herengracht wordt hard gewerkt en er worden naast de bestaande bouw nog extra ruimten gebouwd door aannemer Houter uit Zaandam. In de timmerafdeling staan vierentwintig beukenhouten werkbanken klaar voor de leerlingen. De grootste belangstelling gaat uit naar de opleidingen bankwerker en elektricien.
Ook hier, bij de inrichting van het gebouw, doet zich de schaarste tijdens de Eerste Wereldoorlog gelden. Het bestuur heeft met veel moeite nog enkele bankschroeven gevonden. Ook de smidopleiding kan van start gaan; de rook en luchtleidingen zijn geplaatst en de vuren (Buffalovuren) zullen in januari arriveren.
De openingsbijeenkomst, op 1 november 1917, werd gehouden in de recreatiezaal van Verkade en dhr. Van de Stadt zei o.a.:
“Wij hebben ons een hoog ideaal gesteld bij de oprichting onzer school. Een krachttige vakopleiding willen wij in onze nijvere streek bevorderen. Wij willen op den duur ook vakken onderwijzen en cursussen geven in vakken die tot nu toe niet voorkwamen op de programma’s der Ambachtsscholen”.
Burgemeester ter Laan kreeg nog een pluim omdat hij de zaak had weten vlot te trekken toen die in een impasse verkeerde. De burgemeester was namenlijk als kamerlid op de hoogte van overheidsplannen met betrekking tot het subsidiëren van het onderwijs.
In totaal hebben zich 61 leerlingen gemeld t.w. 16 voor timmerman, 29 voor vuur- en bankwerker en 16 elektricien. Alleen leerlingen uit gemeenten die aan de school mee betaalden werden toegelaten. Het schoolgeld was voor vermogenden f 50, per jaar. Minvermogenden betaalden van f 5,– tot f 50,– en voor onvermogenden was de toegang vrij.
Leerlingen
Gelukkig zijn er nog wat foto’s bewaard gebleven van die begintijd.
Timmerklas in een nieuw onderkomen
Tekenklas
Timmerklas
Bronnen: Gemeentearchief Zaanstad, Monumentaal aan de Zaan, Wikipedia, Parlement en Politiek, Delpher.