1918 - Revolutie in Zaandam
Ruud Meijns
1918 was een roerig jaar en november was een roerige maand. Hoewel Nederland neutraal was gebleven had de grote oorlog ook hier diepe sporen getrokken in de samenleving. De Eerste Wereldoorlog liep op z’n eind en vooral aan socialistische kant dacht men in vele oorlogvoerende landen dat de macht overgenomen kon worden.
De revolutie in Rusland was de inspiratiebron. In oktober waren de soldaten in legerplaats De Harskamp in opstand gekomen tegen de slechte economische omstandigheden; ze stichten brand en schoten met scherp. In Den Helder proberen mariniers zich meester te maken van een schip.
Na de rellen in de Harskamp – foto NIHM
In deze maand leek alles wel op scherp te staan. Op hoog niveau werd gesproken hoe een revolutie voorkomen kon worden. SDAP’er Troelstra zei in de Tweede Kamer dat de socialisten zich wel verplicht voelden de macht te grijpen.
Zelfs hier in Zaandam liepen de gemoederen hoog op. Om de gevoelens te kanaliseren werden bijeenkomsten belegd. In ‘Ons Huis’ verzamelden de SDAP-aanhangers zich. Toen de zaal gevuld was stonden nog steeds mensen buiten. In allerijl werd een zaal in café ‘Neuf’ gehuurd. Ook daar waren er niet genoeg plaatsen zodat deze menigte weer op trok naar Ons Huis waar wethouder Jan Duijs zou spreken. Hij sprak eerst op het balkon de mensen buiten toe en daarna kwamen de toehoorders binnen aan hun trekken.
De revolutie zal niet bij Oldenzaal stoppen, vertelde hij de toehoorders. Maar of dit ordelijk of niet ordelijk zal verlopen hangt af van de Nederlandsche overheid en bourgeoisie. Het SDAP congres zal hier over besluiten nemen. Het Koningschap zal zeker verdwijnen. Duijs waarschuwt voor avontuurlijk optreden; zoek kracht in organisatie.
J.E.W. Duijs
Maar niet iedereen was zo enthousiast over de komende revolutie. Het Rooms-katholieke Comité van Actie belegde een vergadering in de ‘Volksbond’ voor afgevaardigden van de Anti Revolutionairen en Rooms-Katholieken. In de kranten verscheen een manifest waarin tal van organisaties zich uitspraken tegen een revolutie omdat hier een minderheid op gewelddadige wijze zijn wil poogde op te leggen aan de meerderheid.
En zo verliepen de dagen. Troelstra erkent zijn falen en trekt zich ontgoocheld terug. Koningin Wilhelmina verschijnt luid toegejuicht met prinses Juliana op het Haagse Malieveld. In de jaren daarna zullen sociale hervormingen volgen.
De arbeiders van Verkade krijgen vanwege de wapenstilstand een extra uitkering van twee weeklonen en de vrije zaterdag werd ingevoerd zonder korting op het loon.
Eind van de maand november kwam In de gemeenteraad de kwestie of op 1 mei de Roode Vlag kon worden uitgestoken. Ter Laan merkte op dat de regering al had laten weten dat dit aan haar moest worden voorgelegd en dat ze dit zou verbieden. Wethouder Duijs betoogde dat als men op 30 april een brief aan de regering zou sturen ze dit onmogelijk nog op 1 mei kon verbieden. Geen revolutie, dan tenminste een rode vlag op 1 mei. Zelfs dit kwam er niet van.